પ્રયાગરાજમાં 45 દિવસીય મહાકુંભના ચોથા દિવસે ભક્તોએ ત્રિવેણી સંગમમાં પવિત્ર સ્નાન કર્યું હતું. વિશ્વના સૌથી મોટા ધાર્મિક મેળાવડામાં 6 કરોડથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ ભાગ લીધો હતો. માનવામાં આવે છે કે ત્રીજા શાહી સ્નાન માટે 10 કરોડથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓ પ્રયાગરાજ પહોંચશે. નાગા સાધુઓ સૌથી પહેલા શેગી સ્નાન કરે છે. તે પછી બાકીના લોકોને શાહી સ્નાન કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે. તમારા મનમાં આ પ્રશ્ન થયો જ હશે કે શા માટે માત્ર નાગા સાધુઓ જ પહેલા શાહી સ્નાન કરે છે? તો ચાલો જણાવીએ 265 વર્ષ જૂની વાર્તા.
યદુનાથ સરકાર તેમના પુસ્તક ‘દશનમી નાગા સન્યાસીનો ઇતિહાસ’ માં લખે છે – ‘કુંભમાં પ્રથમ સ્નાન કરવાને લઈને હંમેશા વિવાદો રહ્યા છે. નાગા સાધુઓ અને વૈરાગી સાધુઓ વચ્ચે લોહિયાળ યુદ્ધ થયું છે. 1760 ના હરિદ્વાર કુંભ દરમિયાન, નાગાઓ અને વૈરાગીઓ પ્રથમ સ્નાનને લઈને એકબીજામાં લડ્યા. બંને તરફથી તલવારો નીકળી. સેંકડો તપસ્વી સંતો માર્યા ગયા.
1789 ના નાસિક કુંભમાં ફરીથી આવી જ પરિસ્થિતિ આવી અને એકાંતવાસીઓનું લોહી વહી ગયું. આ રક્તપાતથી પરેશાન, એકાંતવાસના ચિત્રકૂટ ખાકી અખાડાના મહંત બાબા રામદાસે પુણેના પેશવા દરબારમાં ફરિયાદ કરી. 1801 માં, પેશવા કોર્ટે નાસિક કુંભમાં નાગાઓ અને એકાંતવાસીઓ માટે અલગ ઘાટની વ્યવસ્થા કરવાનો આદેશ આપ્યો. નાગોને ત્ર્યંબકમાં કુશાવર્ત-કુંડ અને વૈષ્ણવોને નાસિકમાં રામઘાટ આપવામાં આવ્યો હતો. ઉજ્જૈન કુંભમાં એકાંતવાસીઓને શિપ્રાના કિનારે રામઘાટ અને નાગોને દત્તઘાટ આપવામાં આવ્યો હતો.
બ્રિટિશ શાસન પછી ઉકેલ મળ્યો
આ પછી પણ હરિદ્વાર અને પ્રયાગમાં પહેલા સ્નાનને લઈને વિવાદ ચાલુ રહ્યો. કુંભ પર બ્રિટિશ શાસન પછી, એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે પ્રથમ શૈવ નાગા સાધુઓ સ્નાન કરશે, ત્યારબાદ એકાંતવાસ કરશે. આટલું જ નહીં, શૈવ અખાડાઓ વચ્ચે લડાઈ ન થાય તે માટે અખાડાઓનો ક્રમ પણ નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારથી લઈને આજ સુધી આ પરંપરા ચાલુ છે.
નાગ પહેલા શા માટે સ્નાન કરે છે?
તે જ સમયે, ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, જ્યારે દેવતાઓ અને દાનવો સમુદ્ર મંથનમાંથી નીકળેલા અમૃતના ઘડાને બચાવવા માટે એકબીજા સાથે લડતા હતા, ત્યારે કુંભના 4 સ્થાનો (પ્રયાગરાજ, ઉજ્જૈન) પર અમૃતના 4 ટીપા પડ્યા હતા. , હરિદ્વાર અને નાસિક) ગયા. આ પછી અહીં મહા કુંભ મેળો શરૂ થયો. નાગા સાધુઓને ભોલે બાબાના અનુયાયીઓ માનવામાં આવે છે અને ભોલે શંકરની તપસ્યા અને સાધનાના કારણે નાગા સાધુઓને આ સ્નાન કરનાર પ્રથમ માનવામાં આવે છે. ત્યારથી આ પરંપરા ચાલી આવી છે કે અમૃત સ્નાન કરવાનો પ્રથમ અધિકાર ફક્ત નાગા સાધુઓને જ છે. નાગાના સ્નાનને ધર્મ અને આધ્યાત્મિક ઉર્જાનું કેન્દ્ર માનવામાં આવે છે.
એક અલગ માન્યતા અનુસાર, એવું પણ કહેવાય છે કે જ્યારે આદિ શંકરાચાર્યએ ધર્મની રક્ષા માટે નાગા સાધુઓનું એક જૂથ બનાવ્યું ત્યારે અન્ય સંતો આગળ આવ્યા અને ધર્મની રક્ષા કરી રહેલા નાગા સાધુઓને પહેલા સ્નાન કરવાનું આમંત્રણ આપ્યું. નાગાઓ ભોલે શંકરના ઉપાસક હોવાથી તેમને તેમના અધિકારો સૌથી પહેલા આપવામાં આવ્યા હતા. ત્યારથી આ પરંપરા સતત ચાલી રહી છે.
‘સંસ્કૃતિનો મહાન કુંભ’
14 જાન્યુઆરીએ મકરસંક્રાંતિના અવસર પર 3.5 કરોડથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ પવિત્ર સ્નાન કર્યું હતું. દસ દેશોની 21 સભ્યોની ટીમ સંગમ સ્નાન કરવા પહોંચી હતી. આ પહેલા વિદેશી ટીમે પણ રાત્રે અખાડાઓના સંતોના દર્શન કર્યા હતા. 16 જાન્યુઆરીથી 24 ફેબ્રુઆરી સુધીના મહા કુંભમાં ‘સંસ્કૃતિનો મહાકુંભ’ યોજાશે. મુખ્ય મંચ ગંગા પંડાલનો હશે, જેમાં દેશના જાણીતા કલાકારો ભારતીય સંસ્કૃતિનું પ્રદર્શન કરશે.