સોમવાર એટલે કે 21 ઓગસ્ટના રોજ શ્રાવણ શુક્લ પક્ષની પંચમી (નાગ પંચમી) છે, આ દિવસ નાગ દેવતાની પૂજાનો તહેવાર છે. આ દિવસે ભગવાન શિવની સાથે નાગદેવની પણ વિશેષ પૂજા કરવી જોઈએ. દર વર્ષે નાગ પંચમીના દિવસે ઉજ્જૈનમાં સ્થિત મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગના ઉપરના માળે વિરાજીત નાગચંદ્રેશ્વર ભગવાનનું મંદિર ખોલવામાં આવે છે. નાગપંચમીના દિવસે વર્ષમાં માત્ર એક જ દિવસે નાગચંદ્રેશ્વરના દર્શન કરી શકાય છે.
ઉજ્જૈનના જ્યોતિષાચાર્ય પં. મનીષ શર્માના જણાવ્યા અનુસાર, સાપ એક ઝેરી પ્રાણી છે, આમ છતાં શિવજીએ નાગદેવને પોતાના ગળામાં પહેર્યા છે. આ સાથે જ સંદેશ આપે છે કે આપણે તમામ જીવોનું સન્માન કરવું જોઈએ. બ્રહ્માંડના કામમાં તમામ જીવોનો પણ ફાળો છે. સાપ પણ ખાદ્ય શૃંખલાનો મુખ્ય જીવ છે. તે ઉંદરોને ખાય છે. કોબ્રાના કારણે ઉંદરોની સંખ્યા નિયંત્રિત રહે છે. જો સાપ ન હોય તો ઉંદરો વધશે. જો ત્યાં વધુ ઉંદરો છે, તો પછી આપણા બધા અનાજ ખાઈ જશે. આ દૃષ્ટિકોણથી સાપની હાજરી આપણા જીવન માટે પણ જરૂરી છે.
નાગપંચમી શા માટે ઉજવવામાં આવે છે?
નાગ પંચમી ઉજવવા પાછળ એક દંતકથા છે. દંતકથા અનુસાર, મહાભારત યુદ્ધ પછી પાંડવોએ અભિમન્યુના પુત્ર પરીક્ષિતને રાજા બનાવ્યા અને પોતે સ્વર્ગની યાત્રાએ નીકળ્યા હતા. પાંડવો પછી પૃથ્વી પર કલિયુગનું આગમન થયું હતું. રાજા પરીક્ષિતનું મૃત્યુ સાપ કરડવાથી થયું હતું. જ્યારે પરીક્ષિતનો પુત્ર જનમેજય મોટો થયો, ત્યારે તેમણે પિતાના મૃત્યુનો બદલો લેવા માટે પૃથ્વી પરના તમામ સાપને મારી નાખવા માટે નાગદહ યજ્ઞ કર્યો. આ યજ્ઞમાં આખી પૃથ્વીના સાપ આવીને સળગવા લાગ્યા. જ્યારે આસ્તિક મુનિને આ વાતની જાણ થઈ તો તેઓ તરત જ રાજા જનમેજય પાસે પહોંચ્યા.
અસ્તિક મુનિએ રાજા જનમેજયને સમજાવીને આ યજ્ઞ બંધ કરાવ્યો હતો. જે દિવસે આ ઘટના બની તે દિવસે શ્રાવણ સુદ પાંચમ હતી.. તે દિવસે સાપ આસ્તિક ઋષિ માટે રક્ષણ બની ગયા. આ પછી નાગ પંચમી પર્વની ઉજવણી શરૂ થઈ.
અસ્તિક મુનિએ યજ્ઞની અગ્નિને ઠંડુ કરવા માટે તેમાં દૂધ નાખ્યું હતું. આ માન્યતાને કારણે નાગ પંચમી પર નાગદેવને દૂધ ચઢાવવાની પરંપરા શરૂ થઈ છે.
આ રીતે તમે નાગ દેવની પૂજા કરી શકો છો
નાગ પંચમીના દિવસે નાગ અનંત, વાસુકી, શેષ, પદ્મ, કમ્બલ, શંખપાલ, કાલિયા, તક્ષકનું ધ્યાન કરતી વખતે નાગની મૂર્તિની પૂજા કરવી જોઈએ. જો નાગદેવની મૂર્તિ ન હોય તો શિવલિંગ પર સ્થાપિત નાગદેવતાની પૂજા કરી શકાય છે. નાગદેવને જળ અને દૂધ અર્પણ કર્યા પછી હળદર, ચોખા અને ફૂલ ચઢાવો. ધૂપ અને દીવા પ્રગટાવીને પૂજા કરો. મીઠાઈનો ભોગ અર્પણ કરો. નાગ દેવની વાર્તા વાંચો અને સાંભળો. આ દિવસે ભગવાન શિવની પૂજા અવશ્ય કરો.