હવે કેજરીવાલ અને AAPનું રાજકીય ભવિષ્ય શું ?

હવે કેજરીવાલ અને AAPનું રાજકીય ભવિષ્ય શું ?

દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં માત્ર આમ આદમી પાર્ટીએ જ સત્તા ગુમાવી નથી પરંતુ અરવિંદ કેજરીવાલ અને મનીષ સિસોદિયાએ પણ પોતાની બેઠકો ગુમાવી છે. અણ્ણા ચળવળ સાથે રાજકીય ક્ષેત્રે પ્રવેશેલા અરવિંદ કેજરીવાલ તેમની પ્રથમ ચૂંટણી ડેબ્યુ મેચમાં સત્તાના જગર્નોટ તરીકે ઉભરી આવ્યા હતા. છેલ્લા એક દાયકામાં આમ આદમી પાર્ટીએ દિલ્હીની સાથે પંજાબમાં બહુમતી સરકાર બનાવીને રાષ્ટ્રીય પાર્ટી બનવાની સફર પૂરી કરી હતી, પરંતુ આ વખતે દિલ્હીની રાજનીતિમાં તે નિશાન ચૂકી ગઈ.

11 વર્ષથી દિલ્હીની સલ્તનત પર કબજો જમાવનાર આમ આદમી પાર્ટીને વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કારમી હારનો સામનો કરવો પડ્યો છે. જ્યારે આમ આદમી પાર્ટી 22 બેઠકો પર ઘટી ગઈ હતી, જ્યારે ભાજપ 48 બેઠકો સાથે 27 વર્ષ પછી સત્તામાં પાછા ફરવામાં સફળ રહી હતી. ચૂંટણીમાં મળેલી હારથી કેજરીવાલના દિલ્હી વિકાસ મોડલને બરબાદ કરી દેવામાં આવ્યું છે અને તે જ સમયે, રાષ્ટ્રીય મંચ પર આમ આદમી પાર્ટીની રાજકીય ઉડાન અટકી જવાના ભયમાં છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે અરવિંદ કેજરીવાલ અને આમ આદમી પાર્ટીનું રાજકીય ભવિષ્ય શું હશે?

AAP વિપક્ષમાં બેસશે, કેવી રીતે ઉઠાવશે અવાજ?
દિલ્હીમાં સત્તાનું ચિત્ર સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગયું છે. 27 વર્ષથી વિપક્ષમાં બેઠેલી ભાજપ હવે જંગી બહુમતી સાથે સત્તામાં આવશે. આમ આદમી પાર્ટી દિલ્હીમાં 11 વર્ષથી સત્તા પર છે અને પહેલીવાર વિપક્ષમાં બેસશે. જ્યારે કેજરીવાલ સત્તામાં હતા ત્યારે વિપક્ષી નેતાઓને માર્શલ દ્વારા ગૃહની બહાર ફેંકી દેતા હતા. કેજરીવાલ, મનીષ સિસોદિયા અને સૌરભ ભારદ્વાજ જેવા દિગ્ગજ નેતાઓ ચૂંટણી હારી ગયા છે, જેની ગેરહાજરીમાં વિધાનસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા કોણ હશે. ગોપાલ રાય અને આતિષીએ ચૂંટણી જીતી છે. આવા સંજોગોમાં ભાજપ સરકાર સામે સદનમાં જોરદાર અવાજ ઉઠાવવો પડશે, તેને કોણ ધાર આપશે?

AAP માટે આગળનો રસ્તો કેટલો મુશ્કેલ છે?
આમ આદમી પાર્ટી દિલ્હીમાં ચૂંટણી હારીને સત્તા પરથી હટી ગઈ એટલું જ નહીં, પરંતુ અરવિંદ કેજરીવાલ માટે પોતાની રાજનીતિ બચાવવાનું સરળ નથી. આની અસર એ છે કે કેજરીવાલ દિલ્હીના વિકાસ મોડલને સમગ્ર દેશમાં સર્વશ્રેષ્ઠ ગણાવતા રહ્યા છે, જ્યારે તે જ દિલ્હીમાં આમ આદમી પાર્ટીને કારમી હારનો સામનો કરવો પડ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં તેમના વિકાસ મોડલ પર પણ સવાલો ઉભા થશે. કેજરીવાલની આખી રાજનીતિ જેના પર આધારિત છે તે વિકાસ મોડલ હવે વિપક્ષના શંકાસ્પદ નિશાન તરીકે જોવામાં આવશે.

દિલ્હીમાં માત્ર આમ આદમી પાર્ટી જ નહીં પરંતુ અરવિંદ કેજરીવાલ પણ પોતાની સીટ હારી ગયા છે. કેજરીવાલ માટે આ એક મોટો વ્યક્તિગત આંચકો છે, જે રાજકારણમાં તેમના ભવિષ્ય પર પણ સવાલો ઉભા કરી શકે છે. દિલ્હીની અસર પંજાબના રાજકારણ પર પણ પડશે. આ સિવાય અરવિંદ કેજરીવાલની પાર્ટીને રાષ્ટ્રીય સ્તરે વિસ્તારવાની યોજનાને ફટકો પડશે. ભારતના ગઠબંધનના પક્ષો જે કોંગ્રેસને બદલે આમ આદમી પાર્ટી સાથે ઉભા હતા તેઓ ફરીથી અંતર રાખતા જોવા મળશે.

AAP ધારાસભ્યોને જાળવી રાખવાનો પડકાર
જ્યારે આમ આદમી પાર્ટી દિલ્હીમાં સત્તા પર હતી ત્યારે કેજરીવાલને પોતાના ધારાસભ્યોને જાળવી રાખવા મુશ્કેલ લાગી રહ્યા હતા અને હવે વિપક્ષમાં હોવા છતાં તેમને વફાદાર રાખવા સરળ નહીં હોય. આમ આદમી પાર્ટી પાસે ભાજપ, કોંગ્રેસ, સમાજવાદી કે સામ્યવાદી પાર્ટી જેવી કોઈ એક વિચારધારા નથી. સત્તામાં આવવા માટે તેની રચના કરવામાં આવી હતી. આવી સ્થિતિમાં પાર્ટી માટે કોઈ નક્કર વિચારધારા વગર વિપક્ષમાં રહેવું પડકારરૂપ બની રહેશે.

આમ આદમી પાર્ટીની રચના કોઈ વિચારધારાના આધારે નથી થઈ, જેના કારણે ધારાસભ્યો પણ કોઈ વૈચારિક દૃષ્ટિકોણથી બંધાયેલા નથી. અણ્ણા આંદોલનમાંથી રાજકીય પક્ષની રચના થઈ. 26 નવેમ્બર 2012ના રોજ આમ આદમી પાર્ટીની રચનાની જાહેરાત કરતી વખતે અરવિંદ કેજરીવાલે કહ્યું હતું કે મજબૂરીમાં અમારે રાજકારણમાં આવવું પડ્યું હતું. અમે રાજકારણ જાણતા નથી. ભ્રષ્ટાચાર અને મોંઘવારીથી નારાજ આ દેશના સામાન્ય લોકોને અમે વૈકલ્પિક રાજનીતિ આપવા આવ્યા છીએ.

પહેલા મજબૂરી, પછી મજા, હવે આગળ શું?
કેજરીવાલે 2013માં 28 સીટો સાથે દિલ્હીની રાજનીતિની શરૂઆત કરી હતી. 2015માં આમ આદમી પાર્ટીએ 70માંથી 67 સીટો જીતી હતી અને 2020માં તે 63 સીટો જીતવામાં સફળ રહી હતી. કેજરીવાલે ભલે મજબૂરીમાં રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો હોય, પરંતુ સત્તામાં આવ્યા બાદ તેઓ રાજનીતિનો આનંદ માણવા લાગ્યા. માત્ર દસ વર્ષમાં, તેણે દિલ્હીમાં તેની મજબૂત હાજરી સ્થાપિત કરી અને રાષ્ટ્રીય મંચ પર તેની છાપ બનાવી. દિલ્હીમાં ત્રણ વખત સરકાર બનાવી અને મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની સત્તા સંભાળી. તે સંપૂર્ણ બહુમતી સાથે પંજાબમાં સત્તામાં છે.

હવે દિલ્હીમાં સત્તા ગુમાવ્યા બાદ અરવિંદ કેજરીવાલ વિપક્ષના નિશાના પર રહેશે. દિલ્હી AAPનું મુખ્યાલય છે. પાર્ટીની શરૂઆત અહીંથી કરવામાં આવી હતી, તેથી અહીં ચૂંટણી હારવી એ મોટો ફટકો છે. આમ આદમી પાર્ટી દિલ્હી મોડલની મદદથી અન્ય રાજ્યોમાં જઈ રહી છે. તેને પંજાબ અને ગુજરાતમાં સફળતા પણ મળી. દિલ્હીમાં હારવાથી તેમની વિસ્તરણ યોજનાઓને પણ અસર થશે. પાર્ટીનું અસ્તિત્વ દિલ્હીને કારણે છે.

સત્તાની બહાર હોવા છતાં, અરવિંદ કેજરીવાલ માટે તેમના નેતાઓ અને કાર્યકરોને પાર્ટી સાથે જોડાયેલા રાખવાનું સરળ રહેશે નહીં. દિલ્હીમાં સત્તામાં રહીને આમ આદમી પાર્ટીનો વિકાસ થયો છે. સત્તા વિના આમ આદમી પાર્ટી માટે તેના નેતાઓ અને કાર્યકરોને એકજૂટ રાખવા મુશ્કેલ બનશે. આમ આદમી પાર્ટીની સૌથી મોટી તાકાત તેની કેડર રહી છે, જે આ વખતે દિલ્હીની ચૂંટણીમાં બહુ સક્રિય દેખાતી નથી.

ભ્રષ્ટાચારના આરોપોથી ઘેરાયેલા કેજરીવાલ
આમ આદમી પાર્ટીની રચના ભ્રષ્ટાચારના મુદ્દે થઈ હતી, પરંતુ હવે કેજરીવાલ આ જ આરોપોમાં ઘેરાઈ ગયા છે. દિલ્હીમાં પાર્ટીની ટોચની નેતાગીરી પર કથિત દારૂ કૌભાંડનો આરોપ લાગ્યો હતો અને ઘણા નેતાઓને જેલમાં જવું પડ્યું હતું. આમ આદમી પાર્ટી, જે સામાન્ય રીતે આક્રમક હોય છે, તે ભ્રષ્ટાચારના આરોપોને પગલે અનેક પ્રસંગોએ રક્ષણાત્મક સ્થિતિમાં આવી છે. આમ આદમી પાર્ટી માટે ભ્રષ્ટાચારના મુદ્દે અન્ય કોઈ પક્ષને ઘેરવું સરળ નથી.

જેલમાંથી આવ્યા બાદ અરવિંદ કેજરીવાલે મુખ્યમંત્રી પદેથી રાજીનામું આપી દીધું હતું અને કહ્યું હતું કે તેઓ ‘જનતાની અદાલત’માં પોતાને સાબિત કરશે. જનતાએ હવે ભાજપને વિજયી બનાવીને તેના પર મંજૂરીની મહોર લગાવી દીધી છે. આવી સ્થિતિમાં કેજરીવાલ માટે હવે ખરી લિટમસ ટેસ્ટ શરૂ થઈ રહી છે. અણ્ણા હજારેના આંદોલનમાંથી જન્મેલી પાર્ટી તેના સૌથી ખરાબ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહી છે. ભ્રષ્ટાચાર સામેની ચળવળ દ્વારા પાર્ટી જાહેરમાં આવી હતી અને હવે તેના પર કથિત ભ્રષ્ટાચારના ગંભીર આરોપો લગાવવામાં આવ્યા છે. દારૂ નીતિ મામલે અરવિંદ કેજરીવાલ, મનીષ સિસોદિયા અને સત્યેન્દ્ર જૈન જેવા ટોચના નેતૃત્વ સામે હજુ પણ કાનૂની પડકારો છે.

દિલ્હી ચૂંટણીના પરિણામોની વાસ્તવિક અસર મોદી વિરુદ્ધ કેજરીવાલની વાર્તા પર પડશે. આમ આદમી પાર્ટીની રચના થઈ ત્યારે પણ તેનો ઈરાદો રાષ્ટ્રીય ક્ષિતિજ પર વર્ચસ્વ જમાવવાનો હતો. આ તો બરબાદ થઈ ચૂક્યું છે, પણ જે બચશે તે આનાથી નાશ પામશે. આમ આદમી પાર્ટી હાલના સમયમાં રાષ્ટ્રીય પાર્ટી બની ગઈ છે, આવી સ્થિતિમાં દિલ્હીની હાર કેજરીવાલના રાજકીય માર્ગમાં મોટો અવરોધ બની શકે છે. જો કેજરીવાલ પોતે ચૂંટણી હારી ગયા તો પાર્ટીના અન્ય મોટા નેતાઓ ગૃહમાં પહોંચી શક્યા નહીં. આવી સ્થિતિમાં શું આમ આદમી પાર્ટી માત્ર દિલ્હીમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર દેશમાં શેરીનું રાજકારણ કરી શકશે?