ભારતીય જનતા પાર્ટીએ 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 303 બેઠકો જીતી હતી અને તે પહેલા 2014ની ચૂંટણીમાં તે બહુમતીનો આંકડો પાર કરવામાં સફળ રહી હતી, પરંતુ 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં તે બહુમતીના આંકને પણ સ્પર્શી શકી ન હતી. ભાજપે પણ NDA માટે ‘400 પાર’ કરવાનો અને પોતાના દમ પર 370થી વધુ બેઠકો જીતવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું હતું, પરંતુ 4 જૂનના પરિણામોએ પાર્ટીની ચિંતા વધારી દીધી છે.
વર્તમાન ચૂંટણીમાં ભાજપ પોતાના દમ પર માત્ર 240 બેઠકો જીતી શક્યું છે, જે બહુમતીના આંકડા કરતા 32 બેઠકો ઓછી છે. જો કે, પાર્ટી તેના સહયોગીઓની મદદથી હજુ પણ સત્તામાં રહેશે. આ ચૂંટણીમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળના એનડીએ ગઠબંધનને 292 બેઠકો મળી છે, જેમાં નીતિશ કુમારની પાર્ટી જેડીયુની 12 બેઠકો અને ચંદ્રાબાબુ નાયડુની પાર્ટી ટીડીપીની 16 બેઠકોનો સમાવેશ થાય છે.
ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન અને હરિયાણા જેવા રાજ્યોમાં સત્તામાં હોવા છતાં ભાજપને ઝટકો લાગ્યો છે. હવે જ્યારે ભાજપની આગેવાની હેઠળની એનડીએ સરકાર બનાવવા માટે સંઘર્ષ કરી રહી છે, ત્યારે ઉત્તર પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્ર જેવા રાજ્યોમાં પાર્ટીનું નબળું પ્રદર્શન લોકોના મનમાં સવાલો ઉભા કરી રહ્યું છે કે ભાજપની ભૂલ ક્યાં થઈ?
પાંચ કારણો જેના કારણે 2024ની ચૂંટણીમાં ભાજપે ખરાબ પ્રદર્શન કર્યું હતું:
તેમના મૂલ્યાંકન મુજબ, ભાજપના ઘણા નેતાઓ માને છે કે જાતિ સમીકરણમાં ખલેલને કારણે ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપને નુકસાન થયું છે. માત્ર બિન-યાદવ ઓબીસી મતો જ ભાજપમાંથી સરકી ગયા નથી, પરંતુ બિન-જાટવ દલિત મત પણ પાર્ટીથી દૂર થઈ ગયા છે અને ભારત જોડાણમાં શિફ્ટ થયા છે. બિન-યાદવ ઓબીસી મતદારોમાં, ખાટીક અને કુર્મી મતદારોએ પણ વિપક્ષી ગઠબંધનની તરફેણમાં મતદાન કર્યું હતું.
‘જો મોદી જીતશે તો અમે બંધારણ બદલીશું’ના વિપક્ષી ગઠબંધનની કથાએ પણ સમગ્ર ચૂંટણી દરમિયાન ભાજપને મોટો ફટકો આપ્યો છે, જ્યાં પક્ષ વિપક્ષના દાવાઓ અથવા આક્ષેપોનો સામનો કરવામાં નિષ્ફળ ગયો હતો. ઉદાહરણ તરીકે, રાહુલ ગાંધી તેમની તમામ રેલીઓમાં બંધારણની લાલ કિતાબ લહેરાવતા જોવા મળ્યા હતા અને દાવો કરતા જોવા મળ્યા હતા કે જો મોદી વડાપ્રધાન બનશે તો તેઓ દેશનું બંધારણ બદલી દેશે.
ખરેખર, રાહુલ ગાંધીનું ‘બંધારણ બદલશે’ નારીટીવ ભાજપના એક નેતા તરફથી આવ્યું છે. કર્ણાટકના ભાજપના સાંસદ અનંતકુમાર હેગડેએ મીડિયાને સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે ભાજપને સંસદમાં બહુમતની જરૂર છે જેથી બંધારણમાં ફેરફાર કરી શકાય.
બહુજન સમાજ પાર્ટી (BSP) ના પોતાના મતદારોએ પણ તેનો ત્યાગ કર્યો, અને પાર્ટી આ ચૂંટણીમાં ઉત્તર પ્રદેશમાં કોંગ્રેસ-સમાજવાદી ગઠબંધનના મતોને કાપવામાં નિષ્ફળ રહી. એવું માનવામાં આવે છે કે ‘બંધારણ બદલાશે’ નારીટીવને કારણે, દલિત મતદારોએ ભારત ગઠબંધનની તરફેણમાં ભારે મતદાન કર્યું હતું, જેના કારણે ગઠબંધન રાજ્યની 80 માંથી 43 બેઠકો જીતવામાં સફળ રહ્યું હતું. ભાજપના નેતૃત્વમાં એનડીએને રાજ્યમાં માત્ર 36 બેઠકો મળી શકી.
સરકાર અને ભાજપના સભ્યો વચ્ચે સંકલનનો અભાવ પણ પક્ષનું પ્રદર્શન નબળું હોવાનું કારણ જણાવવામાં આવી રહ્યું છે. પાર્ટીના કાર્યકરો ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્રમાં ગુસ્સે હતા, જેમણે આરોપ લગાવ્યો હતો કે સરકાર દ્વારા તેઓને બાજુ પર રાખવામાં આવ્યા છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે મોટાભાગની બેઠકો પર વર્તમાન સાંસદોને ફરીથી ટિકિટ આપવી પાર્ટી માટે ખોટો નિર્ણય સાબિત થયો છે. આ ઉપરાંત ટર્નકોટને પાર્ટીમાં આવકારવાના અને તેમને ઉમેદવાર બનાવવાના ભાજપના નિર્ણયથી પણ પાર્ટીના કાર્યકરો અને નેતાઓમાં ખોટો સંદેશ ગયો છે.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ આ વખતે ભાજપના ચૂંટણી પ્રચાર પ્રત્યે ઉદાસીન રહ્યો અને ચૂંટણી દરમિયાન પક્ષ પ્રમુખ જેપી નડ્ડાની ટિપ્પણીથી નારાજ હતો. ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં જેપી નડ્ડાએ આરએસએસને “વૈચારિક મોરચો” ગણાવ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે ભાજપ “પોતાના બળે ચાલે છે.”