કેન્દ્ર સરકારે સ્કીલ યોજનાઓ પર ખર્ચ કર્યા કરોડો રુપિયા, તેમ છતા દેશમાં 83% યુવા બેરોજગાર કેમ?

કેન્દ્ર સરકારે સ્કીલ યોજનાઓ પર ખર્ચ કર્યા કરોડો રુપિયા, તેમ છતા દેશમાં 83% યુવા બેરોજગાર કેમ?

ભારતમાં ચૂંટણીના માહોલ વચ્ચે તમામ પક્ષોએ પોતપોતાના ઢંઢેરામાં યુવાનોને રોજગાર આપવાનું વચન આપ્યું છે. ગત લોકસભા ચૂંટણીના પ્રચાર દરમિયાન ભારતીય જનતા પાર્ટીએ લોકોને રોજગારી આપવાના ઘણા વચનો પણ આપ્યા હતા, એટલું જ નહીં, કેન્દ્ર સરકારે યુવાનોમાં કૌશલ્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઘણી યોજનાઓ પણ શરૂ કરી હતી. પરંતુ, આ હોવા છતાં, 2024 માં ઇન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઇઝેશન (ILO) ના એક રિપોર્ટ અનુસાર, હાલમાં ભારતમાં લગભગ 83% યુવાનો બેરોજગાર છે.

આવી સ્થિતિમાં એક સવાલ એ ઊભો થાય છે કે તમામ યોજનાઓ અને પ્રયાસો છતાં દેશમાં બેરોજગારી કેમ ઓછી નથી થઈ રહી. લોકોને કૌશલ્ય શીખવવા માટે કેન્દ્ર સરકારે આ યોજનાઓ પર કેટલો ખર્ચ કર્યો છે?

સ્કીલ ઈન્ડિયા મિશન એ યુવાનોને રોજગારીયોગ્ય બનાવવા માટેની એક યોજના છે. આ મિશનની શરૂઆત વર્ષ 2015માં કરવામાં આવી હતી. તાજેતરમાં, રાજ્યસભામાં પૂછવામાં આવેલા એક પ્રશ્નના જવાબમાં, કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલયના રાજ્ય મંત્રી, રાજીવ ચંદ્રશેખરે કહ્યું હતું કે, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં, સ્કિલ ઈન્ડિયા મિશન હેઠળ ભારતમાં 15,192 કરોડ રૂપિયાની ફાળવણી કરવામાં આવી છે.

આ ઉપરાંત, રાજ્યસભાના ડેટા અનુસાર, પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના હેઠળ લોકોને તાલીમ આપવા માટે છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં 91 લાખ રૂપિયા અને જન શિક્ષણ સંસ્થાન યોજના હેઠળ 14 લાખ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા છે.

તો શું આવી યોજનાઓ ખરેખર મદદરૂપ સાબિત થાય છે?

રાજ્યસભાના અહેવાલ મુજબ, પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના હેઠળ કૌશલ્ય શીખનારા યુવાનો અન્ય યોજનાઓની તુલનામાં વધુ પગાર સાથે નોકરી મેળવવા માટે સક્ષમ છે. આ તમામ સરકારી યોજનાઓનો હિસ્સો બનેલા યુવાનોમાંથી લગભગ 76 ટકા ઉમેદવારોએ કબૂલ્યું હતું કે તાલીમ બાદ તેમને પહેલા કરતાં વધુ રોજગારીની તકો મળી છે.

લોકોને રોજગારી કેમ નથી મળતી?

હકીકતમાં, જુદા જુદા અહેવાલો અનુસાર, ભારતમાં મોટાભાગની નોકરીઓ અકુશળ અને અર્ધ-કુશળ કામદારો માટે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, સ્નાતક થયેલા યુવાનોને રોજગાર મેળવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે. ભારતમાં સ્નાતકો અને ડિગ્રી ધારકો માટે બેરોજગારીની ટકાવારી વર્ષ 2017-18 (જૂન-જુલાઈ) થી ઘટી રહી છે. જો કે, ઓછા શિક્ષિત લોકો માટે રોજગારીની તકો પણ ઘટી છે.

શિક્ષિત યુવાનો પાસે નોકરી નથી

ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશન (ILO) અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર હ્યુમન ડેવલપમેન્ટ (IHD) દ્વારા વર્ષ 2024ના રિપોર્ટમાં ભારતમાં બેરોજગારી અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. રિપોર્ટ અનુસાર દેશના શિક્ષિત યુવાનોમાં બેરોજગારીનો હિસ્સો વધ્યો છે.

વર્ષ 2000માં દેશમાં 54.2 ટકા શિક્ષિત યુવાનો બેરોજગાર હતા. આ સંખ્યા 2022 સુધીમાં વધીને 65.7 ટકા થઈ ગઈ છે. એટલે કે હાલમાં લગભગ 65.7 ટકા યુવાનો એવા છે જેઓ શિક્ષિત છે પરંતુ તેમની પાસે નોકરી નથી.

રિપોર્ટમાં એ વાતનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે દેશમાં માધ્યમિક શિક્ષણ બાદ શાળા છોડનારા યુવાનોની સંખ્યામાં પણ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વધારો થયો છે. આ વધતી સંખ્યા ખાસ કરીને ગરીબ રાજ્યો અને હાંસિયા પર રહેનાર જુથોમાં જોવા મળી છે. ઉચ્ચ શિક્ષણમાં વધતા એનરોલમેન્ટ છતા ગુણવત્તા સંબંધી ચિંતાઓ વધી છે.

બેરોજગારીનો દર વધી રહ્યો છે, પગાર ઘટી રહ્યો છે

ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશનના સમાન રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતમાં 2019 થી નિયમિત કામદારો અને સ્વ-રોજગાર કરનારાઓના પગારમાં ઘટાડો થતો જોવા મળી રહ્યો છે. એટલું જ નહીં, અનસ્કીલ્ડ લેબર ફોર્સમાં પણ કેઝ્યુઅલ કામદારોને વર્ષ 2022 થી લઘુત્તમ વેતન મળ્યું નથી. રિપોર્ટ અનુસાર, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, ઓડિશા, મધ્ય પ્રદેશ, ઝારખંડ અને છત્તીસગઢ જેવા રાજ્યોમાં રોજગારની સ્થિતિ ઘણી દયનીય છે.

બેરોજગારી દર શું છે?

જો આપણે આ શબ્દને સાદી ભાષામાં સમજીએ તો બેરોજગારીનો દર એટલે કે દેશની વસ્તીનો તે હિસ્સો જેઓ કામ માંગે છે પરંતુ તેમના માટે કોઈ કામ નથી.

સ્ત્રીઓ વિરુદ્ધ પુરુષો

એક સર્વે અનુસાર, વર્ષ 2023માં મહિલાઓમાં બેરોજગારીનો દર 3 ટકા હતો, જે 2022માં 3.3 ટકા અને 2021માં 3.4 ટકાના આંકડા કરતાં ઓછો હતો. તે જ સમયે, પુરુષોમાં બેરોજગારીનો દર વર્ષ 2023માં 3.2 ટકા નોંધાયો હતો, જે વર્ષ 2022ના 3.7 ટકા અને 2021માં 4.5 ટકાના આંકડા કરતાં ઘણો ઓછો છે.

શહેર વિરુદ્ધ ગામ

જો શહેરો અને ગામડાઓમાં બેરોજગારી દરની વાત કરીએ તો વર્ષ 2023માં શહેરી વિસ્તારોમાં બેરોજગારીનો દર 5.2 ટકા નોંધાયો હતો. જ્યારે એક વર્ષ પહેલા એટલે કે 2022માં દર 5.7 ટકા હતો અને 2021માં તે 6.5 ટકા હતો. જો ગ્રામીણ વિસ્તારોની વાત કરીએ તો 2021માં બેરોજગારીનો દર 3.3 ટકા હતો. જ્યારે 2022માં તે ઘટીને 2.8 ટકા અને 2023માં માત્ર 2.4 ટકા થઈ ગયો છે. આ બેરોજગારીની વાત છે. સરકારી સર્વેક્ષણ એજન્સીએ તેના રિપોર્ટમાં એક LFPRનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. LFPR એટલે લેબર ફોર્સ પાર્ટિસિપેશન રેટ.